Cảnh giác! Ba kiểu lời khen ‘độc hại’ đang âm thầm làm tổn thương con bạn – kiểu thứ ba gần như ai cũng từng mắc phải

“Con chỉ được 8,5 điểm toán thôi mẹ ơi…”, con gái tôi cúi gằm mặt, tay xoắn vạt áo. Tôi buột miệng: “Không sao cả! Con là giỏi nhất mà!”. Nhưng con bé bất ngờ ngẩng lên, nước mắt lăn dài trên má: “Nhưng con thấy mình ngốc quá, đề dễ vậy mà vẫn làm sai…”.

Khoảnh khắc ấy khiến tôi sững người. Từ nhỏ đến lớn, tôi luôn nói với con những câu như “Con thật thông minh”, “Con quá giỏi”, vậy mà sao con ngày càng thiếu tự tin? Mãi đến khi đọc được nghiên cứu của giáo sư tâm lý học Carol Dweck về tư duy phát triển, tôi mới nhận ra: Khen con thông minh có thể vô tình “phá hỏng” lòng tự trọng và ý chí vươn lên của trẻ. Gần 90% phụ huynh đang “tổn thương” con bằng cách khen sai lầm mà không hề hay biết.

Cảnh báo 3 kiểu khen nguy hiểm mà phụ huynh nên tránh (Ảnh minh họa)

Khen “Con thật giỏi” tưởng là nâng đỡ, hóa ra lại khiến con sợ hãi

Giáo sư Brummelman (Đại học Amsterdam) từng thực hiện một nghiên cứu khiến nhiều người giật mình. Khi cha mẹ nói với những đứa trẻ có lòng tự trọng thấp rằng “Con vẽ đẹp nhất lớp”, trẻ không vui mà lại lo lắng nhiều hơn vì “lỡ lần sau vẽ không đẹp thì sao?”.

Lời khen càng phóng đại, trẻ càng sợ thất bại. Như một quả bóng được bơm quá căng một ngày sẽ vỡ. Khen không đúng cách giống như viên kẹo ngọt có độc, ngọt nhất thời nhưng để lại hậu quả lâu dài.

Chị hàng xóm của tôi từng khen con trai: “Con là thiên tài toán học!” khi bé đạt 9 điểm. Lần thi sau, cậu bé chỉ cần gặp bài khó là bật khóc: “Mẹ ơi, có phải con không còn là thiên tài nữa không?”.

Khen đúng cách giúp trẻ phát triển và “nghiện” nỗ lực

1. Biến câu “Con thật giỏi” thành “Mẹ thấy con đã…”

Các nghiên cứu cho thấy: Khen cụ thể một hành vi nào đó thay vì khen khái quát giúp trẻ tập trung hơn, ham học hỏi hơn và hành xử tích cực hơn. Điều quan trọng là lời khen phải chân thật và xuất phát từ quan sát cụ thể.

Ví dụ:

❌ “Con nhảy đẹp quá!”

✅ “Khi con xoay người, đầu gối duỗi thẳng, tiếp đất nhẹ nhàng như mèo! Chắc do con tập chăm chỉ mỗi ngày đúng không?”

Lời khen chi tiết giúp trẻ hiểu rằng: “Nỗ lực của mình đã được nhìn thấy”. Điều đó có giá trị hơn trăm lần câu “Giỏi lắm”.

2. Khen nỗ lực, đừng khen tài năng

Theo thí nghiệm nổi tiếng của Carol Dweck: Hai nhóm trẻ làm bài toán. Nhóm 1 được khen “thông minh”, nhóm 2 được khen “chăm chỉ”. Khi gặp bài khó, nhóm “thông minh” bỏ cuộc nhanh chóng vì sợ mất đi danh hiệu. Nhóm “chăm chỉ” thì càng cố gắng vượt qua.

Lời khen về nỗ lực giúp trẻ thêm động lực. Còn khen tài năng dễ khiến trẻ sợ… thất bại, sợ mình “không còn là người đặc biệt”.

Gợi ý lời khen:

“Con viết lại bài văn đến lần thứ ba, mẹ rất nể sự kiên trì của con!”

“Dù xếp hình khó thật, con vẫn thử đến 7 cách và thành công! Con có tinh thần của một nhà khoa học rồi đấy”.

3. Tôn vinh tiến bộ, không phải chỉ kết quả

Kết quả tốt đương nhiên khiến cha mẹ vui, nhưng điều đáng quý hơn là quá trình nỗ lực phía sau.

Ví dụ: Bé học đàn, thi được chứng chỉ cấp 10 rồi bỗng bỏ tập. Người mẹ thay vì nói “Con giỏi thật!”, chuyển sang: “Tuần trước con đánh sai 5 nốt, hôm nay chỉ sai 2 nốt. Tay con đã nhớ bài rồi đấy!”. Cậu bé lập tức quay lại ghế đàn: “Con đánh lại lần nữa nha!”.

Khen sự tiến bộ, dù nhỏ, sẽ khiến trẻ tin rằng: “Mỗi bước đi đều có giá trị”. Giống như leo núi, nếu chỉ nhìn đỉnh, sẽ nản. Nhưng nếu đếm được “mình đã vượt 300 bậc rồi”, sẽ thêm động lực.

3 kiểu khen “độc hại” khiến trẻ dễ tổn thương

1. So sánh xã hội

“Con là thông minh nhất lớp!”, “Nhờ con lớp mới vô địch!”, những câu này sẽ khiến trẻ nghĩ rằng giá trị của mình chỉ đến từ việc hơn người khác.

Cách khen đúng: “Con chủ động giúp bạn làm bài, mẹ thấy con có tố chất lãnh đạo đấy!” (Khen hành vi cụ thể thay vì thứ hạng).

So sánh có thể tạo áp lực khiến trẻ chỉ cố để vượt người khác, thay vì hoàn thiện bản thân hay giúp tập thể cùng tiến bộ.

2. Tiên đoán tương lai quá đà

“Con giỏi thế này, sau này làm bác sĩ nha!”, nếu thất bại, trẻ sẽ nghi ngờ bản thân: “Mình có giỏi thật không?”.

Thay vì thế, hãy nói: “Con quan sát đàn kiến cả nửa tiếng, sự tập trung của con thật đáng quý, điều đó sẽ giúp con làm tốt mọi việc!”.

3. Cường điệu cảm xúc

“Bức tranh này đẹp nhất mẹ từng thấy, như tranh của Picasso ấy!”, nghe qua tưởng vui, nhưng trẻ sẽ nghĩ: “Mẹ nói thật không?”.

Khen thật lòng sẽ giúp trẻ tin vào chính mình hơn: “Màu xanh trên bức tranh làm mẹ nhớ đến hoàng hôn bên biển. Con nghĩ ra cách phối màu này từ đâu vậy?”.

Lời khen đúng cách là ánh sáng soi đường cho sự trưởng thành

– Không phải “Con hoàn hảo”, mà là “Mẹ thấy được nỗ lực của con”.

– Không phải “Con thiên tài”, mà là “Con thật kiên trì và cố gắng”.

– Không phải “Con giỏi hơn người khác”, mà là “Con đang giỏi hơn chính mình ngày hôm qua”.

Bạn đã từng bị tổn thương bởi lời khen nào khi còn nhỏ? Và bây giờ, bạn muốn nói gì với con của mình?

Xem thêm: Đừng đổ lỗi cho cô không quan tâm con mình, có thể bố mẹ đã bỏ quên những điều này!

Khi con bắt đầu đi trẻ, cha mẹ nào cũng mong muốn con được cô giáo yêu thương, chăm sóc tận tình. Nhưng sự yêu quý đó không chỉ đến từ phía giáo viên, mà còn phần lớn được xây dựng từ chính cách ứng xử và đồng hành của phụ huynh . Dưới đây là những việc bố mẹ nên làm để tạo mối quan hệ tốt đẹp với giáo viên và giúp con được quan tâm hơn.

1. Thể hiện sự tôn trọng và hợp tác với cô giáo

Luôn chào hỏi, cười thân thiện khi gặp cô giáo, dù chỉ vài giây đưa đón con.

Không tỏ thái độ “bề trên”, soi mói hay ra lệnh như “Cô phải làm cái này, cái kia…”.

Nghe cô giáo chia sẻ về con với thái độ cầu thị , không phòng thủ hay phản bác vội.

Ví dụ: Khi cô góp ý con hay đánh bạn, đừng nói: “Chắc do bạn chọc trước!”, mà nên hỏi thêm: “Vậy hôm nay bé có phản ứng gì nữa không ạ? Em sẽ nhắc lại ở nhà.”

2. Chủ động chia sẻ thông tin về con

Hãy cho cô biết: thói quen ăn ngủ, những điều con thích/không thích, dị ứng thực phẩm, tính cách đặc biệt…

Cập nhật cho cô nếu con có vấn đề tâm lý (vừa ốm, mới cai sữa, bố mẹ bận, đón em bé…).

Điều này giúp cô hiểu và điều chỉnh cách chăm sóc, tránh hiểu nhầm hoặc gắt gỏng với con.

3. Gửi gắm bằng thái độ tích cực

Nói với con trước mặt cô những điều như: “Con đi học vui nhé, con chơi ngoan để cô thương nha!”

Khen nhẹ cô trước mặt con: “Cô giáo của con hiền và dễ thương ghê!”

Thông điệp này vừa giúp con thấy cô là người đáng tin, vừa khiến cô cảm thấy được trân trọng.

4. Biết ơn và ghi nhận

Một câu cảm ơn đơn giản như: “Hôm qua con về kể cô chơi với con, em cảm ơn cô nhiều ạ” cũng đủ làm cô giáo ấm lòng.

Vào các dịp lễ, dù không tặng quà lớn , một lời chúc, thiệp tay, hoặc tấm ảnh của bé kèm vài dòng cảm xúc cũng khiến cô cảm động.

5. Không “dạy ngược” cô giáo trước mặt con

Tuyệt đối tránh nói tiêu cực như: “Cô không biết dạy à?” hay “Ở nhà con có thế đâu!”

Việc này không chỉ khiến cô giáo mất thiện cảm mà còn làm trẻ mất niềm tin vào người dạy mình .

6. Hạn chế so sánh và than phiền công khai

Tránh nói trước mặt con hoặc phụ huynh khác những câu như: “Cô lớp A dễ hơn, chứ lớp B nghiêm quá…”

Nếu có băn khoăn, hãy trao đổi riêng với giáo viên hoặc ban giám hiệu , tránh tạo áp lực gián tiếp cho con.

Kết luận:

Để cô giáo yêu thương con hơn, cha mẹ không cần “mua quà đắt”, mà hãy:

Tôn trọng – Giao tiếp chân thành – Hợp tác và biết ơn .

Cô giáo cũng là người có cảm xúc. Khi được thấu hiểu và đồng hành, cô sẽ tự nhiên dành nhiều tình cảm hơn cho con bạn.

Dưới đây là một số câu NÊN NÓI và NÊN TRÁNH khi cha mẹ giao tiếp với cô giáo – đặc biệt là giai đoạn con mới đi học, nhằm xây dựng mối quan hệ tích cực và giúp con được yêu thương hơn:

Những câu NÊN NÓI

Gửi con buổi sáng

“Cô giúp em để ý bé hôm nay một chút nha, bé hơi mệt/tâm trạng không ổn.”

Giao tiếp hằng ngày

“Dạo này con có vẻ yêu cô lắm, ở nhà toàn nhắc tên cô thôi.”

Khi thấy con tiến bộ

“Cô dạy giỏi thật ạ, trước bé không chịu tự xúc ăn đâu.”

Khi con có chuyện không vui

“Em có nghe con kể… nhưng chắc con diễn đạt chưa rõ. Cô giúp em xem lại nhé.”

Giao tiếp về việc ăn/ngủ của con

“Ở nhà bé ngủ khá muộn, chắc cần thời gian để theo nề nếp lớp. Cô giúp em thêm nha.”

Khi cảm thấy biết ơn

“Cảm ơn cô nhiều, em biết trông tụi nhỏ không dễ chút nào.”

Dịp lễ, đặc biệt

“Không có gì to tát, chỉ là món nhỏ thay lời cảm ơn cô đã kiên nhẫn với bé nhà em.”

Những câu nói này thể hiện sự tin tưởng, tôn trọng và hỗ trợ – là nền tảng để cô quan tâm đến con bạn hơn.

Những câu NÊN TRÁNH

Nghe con méc về lớp

“Cô mà còn la con tôi nữa là tôi lên làm việc với nhà trường đấy!”

So sánh giáo viên

“Sao cô không dạy được như cô lớp A?”

Thể hiện nghi ngờ/kiểm soát

“Tôi thấy camera hôm nay cô để bọn nó chơi lung tung lắm nhé!”

Dạy ngược cô

“Ở nhà tôi cho con ăn cách khác, cô cứ làm theo như thế.”

Tỏ thái độ “mua dịch vụ”

“Tôi đóng tiền đầy đủ, mong cô làm cho tốt vào.”

Than phiền mập mờ

“Nghe nói nhiều phụ huynh không hài lòng về lớp mình đó nha.”

Tỏ ra coi thường

“Dạy mấy đứa nhỏ thế này mà cũng căng à?”

Những câu này dễ khiến giáo viên cảm thấy bị coi thường, không được tin tưởng, hoặc phải phòng thủ – vô tình tạo khoảng cách giữa cô và trẻ.

Mẹo nhỏ

Khi có điều không hài lòng, hãy trao đổi riêng – với thái độ nhẹ nhàng, cầu thị .

Đừng bao giờ “ép con chọn phe” giữa cô giáo và bố mẹ. Trẻ rất nhạy cảm và sẽ cảm thấy hoang mang, mất an toàn.

Nguồn: https://ngoisao.vn/suc-khoe/cham-con/canh-giac-ba-kieu-loi-khen-doc-hai-dang-am-tham-lam-ton-thuong-con-ban-kieu-thu-ba-gan-nhu-ai-cung-tung-mac-phai-459550.htm